Artist y Mis: Rufus Mufasa
Rufus yn ei rôl fel Bardd ar Bresgripsiwn yn rhedeg prosiectau traws-genhedlaeth gyda'r sefydliad celfyddydol a enillwyd gwobrwyau People Speak Up
Mae Artist y Mis yn nodwedd lle rydyn ni'n tynnu sylw at waith anhygoel un o'n haelodau.
Ein Hartist y Mis ar gyfer mis Mawrth yw Rufus Mufasa, artist cyfranogol arloesol, actifydd llenyddol, bardd, artist rap, canwr-gyfansoddwr, creawdwr theatr, ac yn olaf ond nid lleiaf, Mam.
O Gymrawd Barbican i Fardd Preswyl cyntaf Deddf Cenedlaethau’r Dyfodol, mae Rufus hefyd yn gweithio’n rhyngwladol, gan sicrhau preswyliadau llenyddol o Ŵyl Lenyddiaeth Hay i Sweden, y Ffindir, Indonesia, a Zimbabwe, ond mae bob amser yn dychwelyd i People Speak Up yn Llanelli, Cymru, gan hyrwyddo addysg hip hop, barddoniaeth perfformio a datblygiad rhwng cenedlaethau, a chafodd ei phenodi yn Fardd ar Bresgripsiwn 2021. Artist Hull '19 ar y cyd â BBC Contains Strong Language, Flashbacks and Flowers yw ei chasgliad cyntaf, a gyhoeddwyd gan Indigo Dreams, a ddyfarnwyd am eu harloesedd mewn cyhoeddi a Enillodd Rufus Wobr Farddoniaeth Ryngwladol 2022 am hyn. Mae gwaith Rufus yn archwilio mamolaeth, ysbrydolrwydd llinach, dosbarth, anhrefn hinsawdd, trawma traws-genhedlaeth, y dwyfol a'r cartref, ffeministiaeth a ffydd.
Tri(ger) Warning(s) a Swynwraig
Mae’r artist amlddisgyblaethol o fri, Rufus Mufasa (Flashbacks & Flowers 2021, both stranger & of this place 2019, Coracle Europe Coracle Europe Slam Champ 2023) yn rhyddhau ei albwm hip hop hybrid Tri(ger) Warning(s) ac yn lansio Label Record newydd Swynwraig. Gan alw rheng o'r cyrion, archwilio damcaniaethau geiriau allweddol ac ieithoedd brodorol, mae hyn yn ein hatgoffa i ddal i symud, dal i wneud, dal ati i gicio'n ôl, dal i'w alw allan.
Albwm dwyieithog yw Tri(ger) Warning(s), sy'n archwilio trawma a thrawsnewid. Wedi’i henwi ar ôl y dilyniant barddoniaeth cloi o Flashbacks & Flowers a dderbyniwyd clod, sy’n rhoi’r stori i ni hyd at haf 2019, mae’r albwm yn mynd trwy’r hyn sy’n dilyn.
Mae'r clogyn yn cynnwys holl draciau’r albwm a’r gair allweddol Cymraeg a neilltuwyd i bob un a’r artist a ymatebodd yn greadigol iddo. Llun gan Rhys Webber.
Mae’r gwaith yn archwilio hunaniaeth ac iaith, ac mae pob trac yr albwm (10 i gyd) yn cynnwys gair allweddol Cymraeg.
Cymerodd 10 artist benywaidd o bob rhan o Gymru air yr un i’w archwilio yn eu ffurf gelfyddydol ddewisol. Agorodd arddangosfa yn Oriel Artistiaid GS Abertawe a gwahoddodd yr arddangosfa ni i ystyried datgloi rhwystrau wrth gyflwyno geiriau allweddol ein hoes ac ail-ddychmygu hygyrchedd a chynhwysiant o fewn y celfyddydau.
Sbrydion _ CYFIAWNDER_ justice _ ANGEL A KARADOG
Ffion y Ffridd _ GREDDF _ intuition _ HANNAH HITCHENS
Don't Dior _ GWYTNWCH _ resilence _ RHIAN ANDERSON
Loco _ FFINIAU _ boundaries _ FRANCESCA KAY
Calculated _ GOROESI _ survival _ HELEN MALIA
Caerdydd _ ADFERIAD _ recovery _ KARLA BRADING
Oce Cŵl _ GWREIDDIAU _ roots _ ELIN REES
Giddy _ ARLOESEDD _ innovation _ VIVIAN RHULE
AA _ ATGYFODIAD _ resurrection _ LYNNE BEBB
A470 _ GRYM _ power _ ROSIE SCRIBBLER
Rufus a Marion Cheung yn Oriel Artistiaid GS yn agor yr arddangosfa geiriau allweddol.
“Canfyddais angerdd am gelfyddydau cyfranogol pan symudais i Gymru 20 mlynedd yn ôl. Cyfarfûm â Rufus feichiog iawn mewn cynhadledd celfyddydau cyfranogol yn 2016 lle’r oedd hi’n fardd preswyl ac mae ein harferion wedi bod yn cyd-ddawnsio ers hwn, yn fwyaf diweddar, Swynwraig a #DenimDwbl, ac rydym yn cychwyn ar gyfnod preswyl gyda’n gilydd y mis hwn yn The Place, Casnewydd”
-Marion Cheung (Arting Wales, Jean Genies)
"Yn sialeni ysbryd Gil Scott-Heron a Stevie Wonder a llawer mwy, mae’r Rufus Mufasa ffantastig ac anghynhwysol o Gaerdydd (City Boy yn wreiddiol) o’i halbwm sydd i ddod Tri(ger) Warning(s) sydd ag arddangosfa yn Artistiaid GS ar hyn o bryd, rhagarweiniad ac archwiliad manwl sy'n llywio'r albwm, ac sy'n swnio'n hollol ddiddorol, i gyd i baratoi ar gyfer lansiad yn Chapter, sy'n swnio'n anhygoel"
- Adam Walton
Dysgwch mwy yma.
Gwrandewch ar Tri(ger) Warning(s) yma.
Meddai Rufus:
“Cefais gefnogaeth o Patrick Jones, rhoddodd ei eiriau mewn darlleniad barddoniaeth yn 2019 gryfder enfawr i mi adael perthynas, felly roedd y ffaith ein bod ni yma gyda’n gilydd ar y diwrnod hwn yn 2024, yr un diwrnod mewn gwirionedd a daeth Jemima Nicholas Frwydr Abergwaun i ben, yn wir wedi dod ag ef adref ataf ba mor bell yr wyf wedi teithio, bod gobaith bellach fod y rhyfel drosodd, fy mod yn rhydd o ddyled i fersiwn gorffennol o fy hun, rwyf wedi cyflawni fy addewid terfynol, mae'r albwm wedi'i orffen, ac rwy'n obeithiol am heddwch.”
Mae Patrick yn garedig iawn i mi ac amdanaf, a chawsom foment eyeliner hardd yn yr ystafell wisgo, ac roedd y cyfan yn teimlo'n ddigon. Roedd yn garedig, ac yn wir, ac yn bresennol ac yn ddiogel. Roeddwn i'n teimlo'n ddiogel. Rwyf wedi gorfod ymladd i deimlo'n ddiogel. Rwy'n dysgu peidio â gorfod gwneud hynny, yn y byd anniogel hwn, sy'n cael ei redeg gan bobl anniogel, mewn sector anniogel, mewn croen anniogel. Mae Patrick yn deall, ac yn fy ngharu i am y rhesymau nad yw llawer o bobl yn, oherwydd hyd yn oed mewn amgylchiadau anniogel, rwy'n codi llais. Hyd yn oed pan fydd fy llais yn ysgwyd.
Roedd Dee Dickens hefyd yn fy nghefnogi i a'r digwyddiad a daeth i fyny yn yr un rholeri pinc ac fe wnaethom sgrechian pan welsom ein gilydd. Mae Dee yn rhywbeth arall, dwi'n dymuno oedd hi'n rhan o fy mywyd amser maith yn ôl oherwydd mae'n debyg na fyddwn wedi treulio cymaint o amser yn rhoi ffyc am farn pobl eraill amdanaf. Mae Dee hefyd yn "dwbl" da ac yn fy nghadw i mewn trefn ac ar y trywydd iawn, yn fy atal rhag siarad â phobl pan rydw i i fod yn y swydd ac yn gwneud i mi gofio ble ydw i a beth rydw i'n ei wneud, i gael fy ngholur ymlaen a phacio fy shit. Ac yn fy ngharu i am yr union beth ydw i heb amod.
A Cathryn McShane-Kouyaté! Mae pam y cytunodd hi i unrhyw o hyn y tu hwnt i mi, oherwydd nid ydym wedi cael buddsoddiad o amser nac arian, dim ond cariad at ein gilydd, cariad at ieithoedd cyfoes a chariad at estyn allan... ond cawsom ein buddsoddi, rydym am archwilio hyn, rydym eisiau pawb yn y gofod, rydym am ei wneud yn iawn. Wnaethon ni ddim. Fedrwn i ddim cadw i fyny gyda hunan mi a ysgrifennodd hwn, yn ddwyieithog, mewn cod, y siant-cân-rap-terfysgoedd hyn yn slamio allan yn y gofod a Cathryn yn waith celf absoliwt yn ei herfeiddiad penderfynol o gadw i fyny, yn adlewyrchu'r meysydd y gad lle ganwyd y cyrff hyn o waith, ond ei phresenoldeb, y gynghrair, y parch a'r cariad... helpodd fi i gladdu popeth nad yw bellach yn fy ngwasanaethu, ac mae heddiw'n ddiwrnod newydd sbon. Ti newydd sbon. Fi newydd sbon.”
Ffotograffiaeth gan Gerhard Kress.
Clod am lansiad anhygoel Rufus:
“Roedd lansiad albwm Rufus yn anhygoel. Dydw i ddim yn meddwl yr oeddwn i erioed wedi sylweddoli'r pŵer y gallai'r gair llafar/canu ei gael. Roedd y digwyddiad cyfan yn ddathliad mor gadarnhaol o amrywiaeth a chynwysoldeb. Derbyniol ac anfeirniadol ym mhob modd. Rydyn ni angen mwy o hynny yn y byd!”
- Daisy Wilson
“Swynwraig - disgrifiad da o Rufus! Cefais fy swyno ganddi y tro cyntaf i ni cwrdd, felly mae'n enw perffaith i'w label recordio newydd. A datblygiad difyr yw'r label, rhywbeth oedd o ddiddordeb mawr i'r sawl ohonnom sy'n breuddwydio am recordio barddoniaeth-llafar ein hunain.”
- Sara Louise Wheeler
"Fel arfer dydw i ddim yn cyffwrdd â chanu arwyddion gyda phôl cychod ac mae'r gymuned yn gwybod hynny. Rwy'n gwneud hyn oherwydd mae Rufus yn delynegwr mor gryf ag rwy'n meddwl ei bod hi'n bosibl creu rhywbeth gwirioneddol brydferth gyda'r gwaith arloesol hwn a hysbysu'r sector ar arferion cynhwysol"
-Cathryn McShane-Kouyaté
Mae'r arddangosfa yn rhedeg tan ddydd Mercher 6ed o Fawrth. Bydd peth o waith #DenimDwbl wedyn yn cael ei harddangos yn Oriel Casnewydd o’r 8fed-28ain o Fawrth.
“Rwy’n wirfoddolwr i Gymuned Artis yn YMa Pontypridd ac mae gennym Gaffi Atgyweirio lle byddaf yn trwsio dillad ac yn arbed teganau meddal, beth bynnag sydd angen ei drwsio, byddaf yn rhoi cynnig arni! Rwyf hefyd yn mynychu’r grŵp Monday Crafty Cuppa sy’n cael ei redeg gan yr artist Rhian Anderson ac rwyf wrth fy modd yn clywed am yr hyn y mae Rufus a Rhian yn ei wneud ac maen nhw bob amser wedi fy annog i gymryd rhan, ac roeddwn i wrth fy modd â’r prosiect Hot Pants ar gyfer #DenimDwbl yn arbennig ac rydw i mor falch bod y siorts denim hyn wedi cael eu harddangos yng Ngholeg Celf Abertawe: Indirect Direct Access, ac yn mynd i mewn i’w trydedd arddangosfa ac yn cefnogi sgyrsiau am drais yn erbyn menywod a merched a gobeithio yn gwneud newidiadau mawr mewn cymdeithas”.
-Trudy Wilson
Sesiynau Swynwraig
Meddai Rufus:
“Ariennir gan Undercurrents Aber Valley Arts ac ACW, yn ogystal â chynnal digwyddiadau mewn person, fe gynhalion ni sesiynau Swynwraig ar-lein, gyda Jenny Wren i sicrhau nad oedd rhwystrau i’r rhai oedd yn cael trafferth mynychu mewn person ac i’r rhai oedd eisiau sesiynau ychwanegol yn archwilio iaith.
Gall cyfrifoldebau gofalu yn arbennig olygu nad yw sesiynau'n hygyrch ac roeddem am fynd i'r afael â hyn yn arbennig. Roeddem hefyd am rannu gyda Chymru ehangach y dull arloesol hwn o deimladau wedi’u cynnwys mewn sgyrsiau am iaith a thrwy’r dulliau hyn rydym wedi datblygu rhwydwaith cefnogol a fydd yn parhau pan ddaw’r prosiect hwn i ben.
Rydym wedi bod yn fentoriaid i ein gilydd ac wedi gwneud digonedd o gyfleoedd ar gael i bawb, mae artistiaid wedi cael eu huwchsgilio ac yn teimlo eu bod yn cael eu gwerthfawrogi ac mae datblygiad proffesiynol parhaus wedi ein gwneud yn wydn ac yn hyderus.
Mae’r iaith Gymraeg wedi’i gwneud yn hygyrch mewn ffyrdd didwyll sydd wedi ehangu rhwydweithiau a chreu digonedd o gyfleoedd i bawb.”
“I mi roedd prosiect ar-lein Swynwraig yn ymwneud â hawlio ein hunaniaeth fel merched cynhenid Cymreig, cysylltu â’r wlad, myth a diwylliant ac ail-blethu’r iaith a darganfod a chreu harddwch ac ystyr trwy lens mamau, goroeswyr cam-drin, mamau sengl, artistiaid.
Dyma’r tro cyntaf i mi gael fy ystyried yn artist a bod gwerth i’m cysylltiad â’r tir ac â’r geiriau sy’n llifo ohono i mi. Rwyf wedi cael fy nathlu ac wedi dathlu gyda merched eraill, wedi fy ngwahodd i ofodau a lleoedd newydd, a chefais ganiatâd i fuddsoddi yn fy nghelfyddyd a chael rhwydwaith o fenywod y gallaf dyfu gyda nhw”.
-Jenny Wren
“Fel dysgwr, daeth gofod ar-lein Swynraig yn noddfa wirioneddol i mi – lle gallwn i ddysgu a siarad â chymaint o bobl eraill ledled Cymru am ystod mor eang o bethau, a dysgais amdanaf yn defnyddio’r iaith sydd gennyf yma, iawn nawr a ddim yn aros tan ddwi'n rhugl i gael sgwrs efo ffrindiau!
Roedd methu â mynychu arddangosfa Abertawe, ond i gael y cyfle wneud ar-lein yn golygu cymaint! Roedd yn foment hyfryd iawn o weld a chlywed mwy am y gwaith, gyda gwesteion yn cael cyfle i sgwrsio hefyd!
Dw i'n ffrind creadigol yng ngogledd Cymru' a mae gweithio gyda Rufus yn ysbrydoliaeth personified!"
-Anastacia Ackers
Mae cyfeiriadau, dolenni a phosteri a lluniau o'r prosiect i'w gweld ar y clytwaith digidol hwn, ac mae croeso i chi ychwanegu eich lluniau, geiriau a dolenni eich hun yma.
Rhestr Geiriau Allweddol
Yn sgil ei rhôl fel Swynwraig gyfoes yng nghwm Abertridwr, mae Rufus Mufasa wedi mynd ati I gasglu syrsiau aml-genhedlol, hanesion, straeon, gweddiau a chaneuon wrth ddefnyddio theori geiriau allweddol Raymond Williams. Defnyddiwyd y theori yma 1 ffeindio'n iaith gyfunol er wyn hybu'r Gymraeg o few ein cymunedau. Mae'r gwaith yn tanio gweithred ffemenitstaidd wrth ryddhau mamieithoedd cudd. Mae'r geiriau yma'n ein gwahodd i gonsidro 'n dealltwriaeth dorfol o sut i siapio ein Cenedl Noddfaol.
Beth Ddigwyddodd i'r Merched y gwnaethoch chi eu halltudio?
Geirwraig yn bennaf yw Rufus. Mae ei hymarfer gyda Sylfaen yng nghelfyddyd Hip-Hop a chelfyddyd lafar. Defnyddir y rhain i ddogfennu ei chanlyniadau, i ddysgu, ac i brofi. Os ydych yn ffeindio'ch hyn mewn ystafell gyda Rufus rhaid i chi ddisgwyl cael eich adlewyrchu yn ôl gan ei gwaith!
Mae'r darnau print a sain ar gael yma yn rhai o'r ymatebion i brosiet Undercurrents - On our doorstep.
Foxglove
“Yn ein sesiynau cynharach buom yn gweithio gyda Tea Towels, #ClecsClwtyn. Mewn gwirionedd dyma ein trydedd arddangosfa ar gyfer y prosiect hwn. Yn ystod y cyfnodau cynnar hyn, roedd y gair Foxglove yn air allweddol a ysbrydolodd ein hymholiadau creadigol. Mae llawer o amrywiadau Cymraeg o Foxglove. Ysbrydolodd hyn gân. Dyma'r fideo cerddoriaeth a wnaethom, lle byddwch chi'n dod o hyd i Foxglove wedi'i gyfieithu ym mhob ffurf:
Mae Swynwraig bellach yn label recordio dan arweiniad benywaidd, nad yw wedi’i hariannu gan y prosiect, ond wedi’i thanio gan y fenter gydweithredol greadigol yr ydym wedi’i chreu. Tri(ger) Warning(s) yw albwm cyntaf y label a lansiwyd yng Nghanolfan Gelfyddydau Chapter ar 24 Chwefror (yr un diwrnod ag y daeth Brwydr Abergwaun i ben gan Jemima Nicholas). Rydyn ni i gyd yn Swynwraigs gyfoes, yn unedig yn ein dealltwriaeth bod newid yn dod.”
Shout Outs o Rufus:
“Shout out enfawr i Rhian Anderson sydd wedi fy nghefnogi gyda hyn i gyd am y ddwy flynedd ddiwethaf. Gobeithio eich bod chi'n credu pa mor wych ydych chi ac yn parhau i wneud eich gwaith pwysig mewn cymunedau, rydych chi'n cyffwrdd â chymaint o fywydau! https://www.facebook.com/share/p/Rno6WgehjKgmxW76/
Mae Dr Anja Stenina hefyd wedi hyrwyddo cymaint o’n gwaith ac wedi ein gwahodd i gynifer o leoedd a gwneud ein lleisiau yn bwysig! Diolch o galon!
A’r glud sy’n dal popeth a ni i gyd gyda’n gilydd, a heb eu cariad a’u cefnogaeth ni fyddai unrhyw un o’r uchod wedi bod yn bosibl, ac mae hi wedi gweithio rownd y cloc, yw ein ffrind annwyl Angel A Karadog! Mae popeth rwy'n mynd ag ef at Angela yn cael ei gefnogi a'i ddathlu, mae hi bob amser yn dod o hyd i ffordd i wneud iddo ddigwydd! Mae hi bob amser yn gwybod sut i drwsio'r pethau sy'n teimlo'n rhy fawr.
Angela a Rufus yn codi sbwriel ar Afon Taf ym Mhontypridd, rhan o Wythnos Fawr Werdd Pontypridd, a gychwynnodd Angela ychydig flynyddoedd yn ôl, a sut y cafodd Bando'r Beirdd ei eni, a chafodd ei lwyfan ei hun yng Ngŵyl Landed am ei phedwaredd flwyddyn. Dysgwch mwy yma.
Ac i Kevs Ford. Rydyn ni'n ei alw'n PopPops. Mae'n ddrwg gen i ichi gymryd cymaint o drawiadau i mi. Rydyn ni'n dy garu di. Diolch am pob dim.”
Ffotogrffiaeth gan Rhys Webber.
Ymwelwch â gwefannau Rufus yma:
https://x.com/rufusmufasa?t=VmQs111RvYWapR0SvOatmA&s=09
Un o’n haelodau ieuengaf Elin Rees wnaeth y ffilm i Loco, un o’r traciau oddi ar yr albwm, sy’n disgyn yn llawn “in a minute now”. Gwyliwch yma.
"Rhywbeth arbennig iawn yn digwydd yma! Mae gallu Rufus Mufasa i gymysgu ymwybyddiaeth wleidyddol a chydwybod gymdeithasol gyda'i phrofiadau bywyd ei hun a'i barddoniaeth a'i henaid ei hun yn rhywbeth arall yn wir... Mae Rufus yn rheoli hyn gyda'r cydbwysedd prinnaf".
-Adam Walton
Llongyfarchiadau enfawr Rufus!